Thursday, August 26, 2010


დემიენ ჰირსტი

ევროპა, რომელიც ღიაა და მე, რომელიც წარსულის ზურგს უკან ვიმალები

როცა დემიენი ახალ პროექტს იწყებს, მასზე ისევ ლაპარაკობენ, წერენ, მოკლედ, ხმაურობს საზოგადოება. ამბობენ, რომ ის "ყველაზე ძვირია". ასეც არის. დემიენ ჰირსტი ერთ-ერთი ყველაზე ძვირადღირებული მხატვარია ევროპაში და შესაბამისად ერთ-ერთი ყველაზე მდიდარი მხატვარი ცოცხლებს შორის. თუმცა, მაინც ერთ-ერთი. ახლაც იმიტომ მომაგონდა ეს, ძვირფასი ადამიანი, რომ სულ მალე ახალ ჩანაფიქრს განახორციელებს და შესაბამისად, სულ მალე ისევ ახმაურდება დასავლური პრესა. გამოჩნდება მისი კეთილი სახე და მუქი, მძიმე სათვალე, რომელსაც არაჩვეულებრივად იხდენს. თუმცა ღიმილი, რომელიც სახეზე დასთამაშებს თითქმის ყველა ფოტოში ხელს მიშლის მისი სერიოზულად, უფროს სწორად ღრმად სერიოზულად აღქმის პროცესში. მაგრამ აღქმასთან დაკავშირებული ჩემი პრობლემები მას სულ არაფერს ვნებს. ის არ ზარალდება. უკვე დიდი ხანია, რაც დემიენმა სიტყვა ზარალი მიივიწყა...

სულ მალე დაასრულებს ორ უზარმაზარ ექვსმეტრიან ტილოს. წინასწარვე არის დაგეგმილი, რომ ახალი ნამუშევრები ლონდონის საკათედრო წმიდა პავლეს სახელობის ტაძარში გამოიფინება. ნამუშევრებს სავარაუდოდ დაარქმევს "იმედს" და "გადარჩენას". ცნობილია ისიც, რომ მოდელებად მხატვარმა თავისი 14, 9 და 4 წლის ვაჟიშვილები შეარჩია.

დემიენ ჰირსტისთვის ტაძარში ადგილი უკვე გამონახეს. მისი ორი დიდი ტილო დაიკიდება წმიდა პავლეს ტაძრის გუმბათის ორ მთავარ კოლონაზე. ჰირსტის ახალი ნამუშევრები გახდება მრავლისმომცველი პროექტის ნაწილი. საქმე იმაშია, რომ ლონდონის საკათედრო ტაძარში 2010 წლის ზაფხულში ცნობილი კურატორი ბილ ვიოლა დიდ გამოფენას გახსნის. გამოფენა ქრისტიანულ თემაზე, ანდა ახალი აღთქმის ინსპირირებით შემნილ ნამუშევრებს მოიცავს. თუმცა ექსპოზიცია მხოლოდ თანამედროვე მედიებში მომუშავე მხატვრებს გააერთიანებს. ვიცით ისიც, რომ ჰირსტის ნამუშევრების გარდა საკათედრო ტაძრის სიახლოვეს 4 ეკრანი დამონტაჟდება, რათა მლოცველმა თუ დამთვალიერებელმა სხვადასხვა ვიდეოარტი იხილოს.

ჰირსტი, რომელიც აქამდე ათეისტობასაც იჩემებდა, კათოლიკურ ოჯახში გაიზარდა და კრიტიკოსთა აზრით, რელიგია დიდხანს ახდენდა მის მხატვრობაზე გავლენას. შეგვიძლია მოვიგონოთ რელიგიურ თემაზე შემნილი ობიექტი "უძღები შვილი" (შუაზე გაჭრილი ძროხა), ასევე "ქრისტე და მოციქულები" (13 მინის ყუთი, მათგან თორმეტში განთავსებული ზროხის თავები). ეს და სხვა ნამუშევრები რელიგიური ქვეტექსტებით მხატვარმა თავის დროზე გააერთიანეა გამოფენაში "ახალი რელიგია". მიუხედავად ქრისტიანული თემებისადმი მისი "არატრადიციული" დამოკიდებულებისა, კრიტიკა ვარაუდობს, რომ პავლეს ტაძრისთვის შექმნილი ტილოები შედარებით "ტრადიციული" იქნება და თანაც ახალი სიტყვა ქრისტიანულ მხატვრობაში.

დემიენმა უკვე 2009 წლის დასაწყისში აღნიშნა, რომ თავს ანებებდა მისთვის ჩვეულ ობიექტებს და სურვილი ჰქონდა დრო და ენერგია ფერწერისთვის მიეძღვნა. ჰქონდა კიდეც გასულ წელს ფერწერული ნამუშევრების გამოფენა "No Love Lost". მართალია კრიტიკამ აღნიშნული პროექტი ცოტა გააკრიტიკა, მაგრამ მისდამი ინტერესი ძალიან დიდი იყო და არის. დემიენ ჰირსტი სპეციალურად ეკლესიისთვის პირველად ხატავს. თუმცა საკათედრო ტაძარში თანამედროვე მხატვრობა აქამდეც არაერთხელ გამოფენილა. ბოლო 4 წლის განმავლობაში წმიდა პავლეს ტაძარმა უმასპინძლა იოკო ონოსა და რებეკა ჰორნის გამოფენებს. ლონდონური პრესა ვარაუდობს, რომ ჰირსტის გამოფენა აღნიშნულ ტაძარში აქამდე განხორციელებულ ექსპოზიციათა შორის ყველაზე პოპულარული და საინტერესო მოვლენა გახდება.

კათოლიკური ეკლესია, მეტ-ნაკლებად ყოველთვის და განსაკუთრებით მე-15 საუკუნიდან, მოწოდებული იყო ნებისმიერი რევოლუციური თუ უბრალოდ ახლებური სახელოვნებო წამოწყება საკუთარ წიაღში მოექცია. კულტურისადმი ეკლესიის ლიბერალიზმა ცხადია, რომ მწვერვალს აღორძინების ეპოქაში მიაღწია, თუმცა ნამდვილად ვერ ვიტყვით, რომ მას დღეს კარი სიახლეებისა და ახალი მედიებისთვის დახურული აქვს. წვრილ-წვრილი მაგალითების მოტანა შორს წაგვიყვანს და თანაც ალბათ ბანალურობაშიც ჩაგვეთველება. ისტორიული არტეფაქტები ცხადყოფს ერთს, რომ კათოლიკური ეკლესიის დამოკიდებულება ხელოვანთა მიმართ დოგმატური იშვიათად თუ ყოფილა. იყო გამონაკლისი პერიოდებიც, მაგალითად როცა მთელი აღორძინება ფსევდოასკეტურმა ესპანურმა კათოლიციზმმა ჩაახშო, მაგრამ ამან და სხვა რამდენიმე ამ ტიპის გამონაკლისმა მთლიანობაში დამოკიდებულება, სიახლეთა მიმართ ღიაობა ვერ აღმოფხვრა. დასავლეთ ევროპულ მოქმედ ტაძრებში იმართება თანამედროვე კლასიკური მუსიკის საღამოები. მეტიც, ვიდეოარტითა და განათების უახლესი სისტემებით ქმნიან ქრისტიანული თემატიკის ნამუშევრებს, მართავენ თანამედროვე მხატვრების გამოფენებს, ამით თანამედროვე ხელოვანსა და ადამიანს ძალიან შორს - "პროტესტანტების" ბანაკში არ ისვრიან.

წელს ვენეციის ერთ-ერთმა ეკლესიამ სივრცის დიდი ნაწილი დაუთმო ვენეციის თანამედროვე ხელოვნების ბიენალეს. ტაძარში სამხრეთ ამერიკის წარმომადგენელმა მხატვარმა გამოფინა ნახატები, რომლებზეც, დილეტანტურად რომ ვთქვათ, შიშველი ფიგურები იყო გამოსახული. მაგრამ ეკლესიამ ყურადრება მიაქცია იდეას, მხატვრის აქცენტს, დამოკიდებულებას და ამის გამო დააფასა მხატვარი. მაგრამ მე, რომელსაც ეკლესიის გადაწყვეტილება ისევე მომეწონა, როგორც თავად გამოფენა, მაინც გაკვირვებული დავრჩი. არადა რა იყო საოცარი? ისვე როგორც ახლა, როცა დემიენ ჰირსტს ვხედავ ეკლესიის წიაღში. განა არ ვიცი, თუნდაც მიქელანჯელოს მოხატულობა სიქსტის კაფელაში ათეულობით შიშველ ფიგურას რომ მოიცავდა, მათ შორის მაცხოვრსაც? (ქრისტე ფრესკაში მოგვიანებით შემოსეს). როგორ არ ვიცი, მაგრამ ლიბერალიზმმა ვენეციაში მე მაინც გამაოცა და ვიცი რატომაც. სიქსტი და მიქელანჯელო ისეთივე წარსულია დღეს ჩემთვის, როგორც ევროპისთვის, დღევანდელობა კი, რომელშიც მე ვარსებობ ჩემთვის სრულიად განსხვავებულია, ვიდრე ჩემი მეგობარი ვენეციელებისთვის. მე როგორც ქართველს ისეთი ფობიები მაწუხებს, მათ რომ არც დაესიზმრებათ, ის რაც ჩემთვის პარადოქსია, მათთვის თანამედროვე კულტურული პროცესები, რომელსაც ეკლესია არ უპირისპირდება და არც პირიქით. მათ წარსული არ ეძვირფასებათ იმაზე მეტად ვიდრე დღევანდელობა. ისინი წარსულს ქანდაკებას არ უდგამენ, არც ებევრებათ. მათ აწმყოსი არ ეშინიათ და მით უფრო არ რცხვენიათ იმისა, რასაც თანამედროვე დამოკიდებულება შეიძლება ერქვას. მე? მე კი ჯერ ისევ შუა საუკუნეების ასლებს უკან ვიმალები, მიუხედავად იმისა, რომ თითქოს ვიცი, სულ სხვა ვარ და სულ სხვაგვარად აღვიქვამ სამყაროს. შენიღბული დავდივარ, შენიღბული შუა საუკუნეების არქიტექტურულ-მხატვრულ აჩრდილებთან და არქეტიპებთან ერთად.









































Friday, August 20, 2010


დეზმონდ ტუტუ

სამხრეთ აფრიკაში, კლერკსდორპში დაიბადა 1931 წელს, მამამისი, ზაქარია ტუტუ, მეთოდისტური სკოლის პედაგოგი იყო, დედა - დიასახლისი. ტუტუ მეთოდისტურ ეკლესიაში მონათლეს, მაგრამ შემდეგ მთელმა ოჯახმა შეიცვალა რწმენა და ანგლიკანები გახდნენ. მას შემდეგ, რაც იოჰანესბურგში გადავიდნენ, მან სულიერ მოძღვრად თრევორ ჰადლსტონი აირჩია, მღვდელი, რომელიც ბედავდა და აპარტეიდის მწვავე კრიტიკით გამოდიოდა. ტუტუმ საშუალო სკოლა იოჰანესბურგში დაამთავრა, ძალიან უნდოდა ექიმი გამხდარიყო, მაგრამ მის ხელმოკლე მშობლებს სწავლის საფასურის გადახდა არ შეეძლოთ. ბაკალავრის დიპლომი იოჰანესბურგის უნივერსიტეტში მიიღო და 1954-57 წლებში საშუალო სკოლაში დაიწყო მასწავლებლობა. 1957 წელს, მას შემდეგ, რაც სახელმწიფომ ბანტუსთვის დისკრიმინაციული საგანმანათლებლო კანონები მიიღო, ტუტუმ პროტესტის ნიშნად მასწავლებლობა მიატოვა და გადაწყვიტა, მღვდელი გამხდარიყო. სწავლა გააგრძელა, 1960 წელს იოჰანესბურგის წმიდა პეტრეს სახელობის თეოლოგიური კოლეჯი დაამთავრა და სასულიერო სამსახურს შეუდგა. მისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო ის გამოცდილება, რაც ლონდონის სამეფო კოლეჯში სწავლისას მიიღო. ტუტუ სამშობლოში თეოლოგიის მაგისტრის დიპლომით და საკუთარ თავში ბევრად უფრო დარწმუნებული დაბრუნდა. შემდეგ იგონებდა, რომ სწორედ ევროპაში მიღებულმა გამოცდილებამ მისცა საშუალება უფრო გაბედულად და მწვავედ ეკამათა „თეთრებთან“ მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ სამხრეთ აფრიკაში გამარჯვებულმა ნაციონალურმა პარტიამ ქვეყანაში დისკრიმინაციული რეჟიმი დაამყარა, რომელიც მთელ მსოფლიოში აპარტიედის სახელითაა ცნობილი. ეს რეჟიმი მკაცრ რასობრივ სეგრეგაციას გულისხმობდა, რასაც, ბუნებრივია, სამხრეთ აფრიკის შავკანიანი მოსახლეობის პროტესტი მოჰყვა. პროტესტს თავიდან მასობრივი ხასიათი არ ჰქონია. მაშინ, 60-იან წლებში, ანტიაპარტეიდული მოძრაობა ჯერ მხოლოდ ფეხს იკიდებდა. 1975 წელს, დესმონდ ტუტუ იოჰანესბურგის ღვთისმშობლის ტაძრის მღვდელმთავარი გახდა; ის იყო პირველი შავკანიანი, რომელიც ამ პოსტზე დაინიშნა. მისი ანტიაპარტეიდული გამოსვლებიც ყველაზე აქტიურად ამ დროს დაიწყო. ამ პერიოდშივე გამძაფრდა ანტიაპარტეიდული მოძრაობა მთელ ქვეყანაში. ტუტუსთვის პოლიტიკა და რელიგია განუყოფელი ცნებებია. „ღმერთი ბიბლიაში ჩანს, როგორც პოლიტიკური გამოცდილების განსახიერება, ის, ვინც ადამიანებს მონობისგან ათავისუფლებს“ - წერდა დესმონდ ტუტუ 1976 წელს, როცა სოუეტოს ახალგაზრდობამ აპარტეიდის წინააღმდეგ ძალადობრივი გზებით დაიწყო ბრძოლა. მაშინ დესმონდ ტუტუმ შავკანიან აქტივისტ მხატო მონალოისთან ერთად მოახერხა, რომ ახალგაზრდობის პროტესტს მშვიდობიანი ფორმები მიეღო. თუმცა, მიუხედავად ამისა, მაშინ 600 ფერადკანიანი მოქალაქე გახდა აპარტეიდის რეჟიმის მსხვერპლი, ათასობით დაიჭრა, ძალიან ბევრი დააპატიმრეს. ახდა ის, რასაც დესმონდ ტუტუ პრემიერ-მინისტრ ვორსტერს პირად წერილში სწერდა - სამხრეთ აფრიკაში სიტუაცია დენთის კასრს ჰგავს, რომელიც ნებისმიერ წუთს შეიძლება აფეთქდესო. მაშინ მინისტრმა შავკანიან მღვდელს არ უპასუხა. სამხრეთ აფრიკის მთავრობას ტუტუ უკვე არასაიმედო და საშიშ მოწინააღმდეგედ მიაჩნდა. 1978 წელს ლესოტის ეპისკოპოსი დესმონდ ტუტუ სამხრეთ აფრიკის ეკლესიათა საბჭოს გენერალურ მდივნად აირჩიეს. მის ორგანიზაციაში 13 მილიონი ქრისტიანი შედიოდა, რომელთა 80 პროცენტი ფერადკანიანები იყვნენ. ამ ორგანიზაციის სახელით ტუტუ აპარტეიდის დისკრიმინაციული სისტემის დასრულებას მოითხოვდა. მისი ქადაგებები ბეჭდური სახით მთელ ქვეყანაში ვრცელდებოდა. ეკლესიათა საბჭოს ძირითადი სახსრები კი უკანონოდ დატუსაღებულ მოქალაქეებსა და მათ ოჯახებს ხმარდებოდა. ტუტუ შემდეგ იხსენებდა, რომ სამხრეთ აფრიკაში სამართლიანობისთვის ბრძოლის ყველაზე მნიშვნელოვანი მომენტები მაშინ დგებოდა, როცა ეკლესია აშკარად გამოდიოდა აპარტეიდის წინააღმდეგ. თავის ქადაგებებში, გამოსვლებში, წიგნებში დესმონდ ტუტუ ღიად აკრიტიკებდა სამხრეთ აფრიკის მთავრობას, რომელმაც დიდი ქალაქებიდან შავკანიანი მოსახლეობის შორ პროვინციებში მასობრივად გადასახლება დაიწყო. ამასთანავე ის მთელ მსოფლიოში მოგზაურობდა ლექციების წასაკითხად და კრიტიკის ტრიბუნად ევროპისა და აზიის ტელევიზიებს იყენებდა. დანიაში ყოფნისას ტუტუმ ტელევიზიით მოუწოდა ევროპის მთავრობებს, ეკონომიკურ ბლოკადაში მოექციათ სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა და ეს ბერკეტი სრულიად უდანაშაულო, მშვიდობიანი ფერადკანიანი მოქალაქეების დასაცავად გამოეყენებინათ. აღსანიშნავია ისიც, რომ დესმონდ ტუტუ არა მხოლოდ სამხრეთ აფრიკის მთავრობას აკრიტიკებდა, არამედ გმობდა რამდენიმე ანტიაპარტეიდული დაჯგუფების ძალადობრივ ტაქტიკასაც. მიაჩნდა, რომ საჭიროა მოლაპარაკება, რომ ტერორიზმი გამოსავალი არ არის. მისი ბრძოლა, ერთი მხრივ, ქვეყნის თეთრკანიანი მთავრობის წინააღმდეგ იყო მიმართული, მეორე მხრივ კი - ზოგადად ძალადობის წინააღმდეგ. 1984 წელს, მაშინ, როდესაც სამხრეთ აფრიკის მთავრობამ სამხრეთ-აფრიკის ეკლესიათა საბჭოს ფინანსური მოღვაწეობის შესწავლა გადაწყვიტა, და იქ „დარღვევებიც“ აღმოაჩინა. დესმონდ ტუტუს მშვიდობის ნობელის პრემია მიანიჭეს.აპარტეიდის დასრულების შემდეგ, 1995 წელს ნელსონ მანდელამ დესმონდ ტუტუ „სიმართლის და შერიგების საბჭოს“ თავმჯდომარედ დანიშნა. ეს ორგანიზაცია აპარტეიდის დროს ადამიანის უფლებების დარღვევის ფაქტებს იძიებდა და საჭირო შემთხვევაში დამნაშავეების ამნისტიას აწერდა ხელს. 1999 წლამდე საბჭომ 7 ათასამდე საქმე განიხილა და აქედან მხოლოდ 150 ბრალდებულის შეწყალებას მოაწერა ხელი. დანარჩენების საქმეები შესაბამის ორგანოებს გადაეცა შემდგომი ძიებისთვის. დესმონდ ტუტუს პრინციპულობის გამო საბჭოს მუშაობას უამრავი სკანდალი სდევდა თან; მათი საშუალებით იმგვარ ფაქტებს ეხდებოდა ფარდა, რომელთა შესახებ ხმამაღლა ვერ იმსჯელებდნენ. საბჭოს მუშაობის შედეგად ხანგრძლივი პატიმრობა მიესაჯა პოლკოვნიკ იუჯინ დე კოკს, რომელიც აფრიკელების გამოსვლებს სასტიკი მეთოდებით ახშობდა. დესმონდ ტუტუს საბჭო არც ანტიაპარტეიდულად განწყობილ აფრიკელებს ინდობდა. მათ ამხილეს ნელსონ მანდელას ყოფილი მეუღლე ვინი მადიკიზელა-მანდელაც და აპარტეიდის დროს ძალადობაში დასდეს ბრალი. დესმონდ ტუტუ ნობელის პრემიის გარდა უამრავ ჰუმანიტარულ ჯილდოს ფლობს, მათ შორის, განდის სახელობის პრემიასაც.